Βαλκάνια: Ιστορία και κοινωνία

Υπήρξαν άραγε ποτέ οι βαλκανικές χώρες ανεξάρτητες από την επιρροή μεγάλων δυνάμεων; Οι δυτικές παρερμηνείες του βαλκανικού φαινομένου δυσχεραίνουν την αποκρυπτογράφηση της πραγματικότητας. Πολλοί δυτικοί ιστορικοί αντιμετωπίζουν τα Βαλκάνια ως κέντρο μόλυνσης για ολόκληρη την Ευρώπη. Η δυτική ανάγνωση, ιδιαίτερα του Γιουγκοσλαβικού Ζητήματος, υπήρξε από την αρχή λανθασμένη. Η ιστορία της Χερσονήσου του Αίμου άρχισε να γράφεται πολλά χρόνια πριν τα Βαλκάνια χαρακτηριστούν «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης». Από τον Έντουαρντ Γκίμπον τον 18ο αιώνα, έως τον Σάμιουελ Χάντινγκτον, πιο πρόσφατα, οι προϊδεασμοί και η έλλειψη γνώσης αφθονούν. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την αναθεώρηση βασικών αρχών, οι οποίες στο παρελθόν ρύθμιζαν τα έθνη-κράτη και τις σχέσεις ανάμεσά τους. Η Δύση εξακολουθεί να παίζει αποφασιστικό ρόλο στη ζωή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όχι πλέον με κανονιοφόρους, αλλά με την οικονομική της επιρροή. Καθίσταται έτσι και πάλι ρυθμιστής της τύχης των Βαλκανίων, αλλά και παράγοντας εκσυγχρονισμού τους.

Εκτός από μια ενιαία θρησκευτική παράδοση, υπάρχουν και άλλα κοινά στοιχεία στην ιστορία μεταξύ των εθνών-κρατών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης του 19ου και του 20ού αιώνα. Ο εθνικισμός, ένα σημαντικό, εισαγόμενο από τη Δύση προϊόν, αποδείχθηκε επιρροή με διάρκεια στα νεαρά έθνη-κράτη της Βαλκανικής, και θα υποστεί ποικίλες μεταλλάξεις, ώσπου να προκαλέσει τον εμφύλιο στη Γιουγκοσλαβία, περί το τέλος του 20ού αιώνα.

Πρόθεση στο βιβλίο αυτό είναι η κατάδειξη του υβριδικού χαρακτήρα των εθνών-κρατών, τόσο των προνεωτερικών, όσο και των νεωτερικών, μέσα από εμβληματικές στιγμές της ιστορίας των Βαλκανίων. O Θάνος Βερέμης δεν επαναλαμβάνει την παραδοσιακή σοφία για τα Βαλκάνια και τη «βαλκανοποίηση», αλλά επιχειρεί νέες ερμηνείες, οι οποίες έρχονται συχνά σε αντίθεση με τις κρατούσες δυτικές απόψεις.