Μεγάλη Ιδέα (1844-1922)

Έγραψαν

Η Μεγάλη Ιδέα και η Μικρασιατική Καταστροφή
άρθρο του συγγραφέα στην εφημ. Αυγή
Η ίδια η Μεγάλη Ιδέα εμπεριείχε τα στοιχεία που οδηγούσαν στην τραγωδία. Ο εθνικισμός και οι επεκτατικές βλέψεις ήταν εγγενή χαρακτηριστικά της

Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τόπος το βιβλίο μου «Μεγάλη Ιδέα 1844-1922: Από τους εθνικούς μύθους στη φωτιά της Σμύρνης». Οι αφορμές για την ενασχόληση μου με την περίοδο αυτή και τελικά τη συγγραφή του βιβλίου ήταν η συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή και οι ομοιότητες της περιόδου που ζούμε με αυτήν των παραμονών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η αγωνία να μην επαναληφθεί η τραγική συνέχεια. Διαχρονική αφορμή, η επαφή με την Ιστορία που διδάσκονται οι μαθητές και οι μαθήτριες στην τυπική Εκπαίδευση. Πρόκειται για μια περίοδο που συνειδητά αποσιωπάται, τα ελάχιστα στοιχεία παρουσιάζονται αποσπασματικά, με κραυγαλέες αντιφάσεις και στρεβλώσεις.

Κατά την άποψή μου, θα έπρεπε να προσεγγίζουμε τη Μικρασιατική Καταστροφή όχι ως αποτέλεσμα επιλογών προσώπων ή πολιτικών παρατάξεων και της στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων. Η ίδια η Μεγάλη Ιδέα εμπεριείχε τα στοιχεία που οδηγούσαν στην τραγωδία. Ο εθνικισμός και οι επεκτατικές βλέψεις ήταν εγγενή χαρακτηριστικά της, όπως και η εξάρτηση από τις δυτικές αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες. Το βιβλίο παρακολουθεί την πορεία της Μεγάλης Ιδέας από την εμφάνισή της ως τα γεγονότα του 1922, επιδιώκοντας την ανάδειξη αυτής της συνέχειας. Ο στόχος υπηρετείται με την παρουσίαση των σημαντικότερων ιστορικών γεγονότων της περιόδου 1844-1922 και της διαλεκτικής σχέσης που τα συνδέει με το κυρίαρχο ιδεολογικό αφήγημα.

Διερευνάται η εμφάνιση της Μεγάλης Ιδέας τον 19ο αιώνα, μια εποχή αναταραχών και επαναστάσεων. Η διαμόρφωσή της εξετάζεται με πυρήνα την εποχή, την προσωπικότητα και τον ρόλο του Ιωάννη Κωλέττη, του πολιτικού που έχει καταγραφεί στην ιστορική μνήμη ως ο εμπνευστής της. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος, ένα γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας, και η εμπλοκή της Ελλάδας αποτέλεσαν σταθμό στην πορεία αυτή, καθώς διαμόρφωσαν μια νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα και είχαν τραγικές συνέπειες και για την Ελλάδα. Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση που ακολούθησε σκιαγραφείται με αιχμές τα Λαυρεωτικά, τη χρεοκοπία του 1893, τον πόλεμο του 1897 και τον Μακεδονικό Αγώνα.

Η τελευταία πράξη του δράματος έχει αφετηρία την έλευση του Ελευθέριου Βενιζέλου το 1910. Αναδεικνύονται τα στοιχεία που διαμόρφωσαν αυτό το νέο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό και η διαδρομή από τους Βαλκανικούς Πολέμους στον Εθνικό Διχασμό, στην εκστρατεία στην Ουκρανία και στην τραγική κατάληξη στη Μικρά Ασία. Η σχέση μεταξύ των συνταρακτικών αυτών γεγονότων και της Μεγάλης Ιδέας αποδεικνύει όχι μόνο την ανεδαφικότητά της, αλλά και –κυρίως- την επικινδυνότητά της για τους λαούς της περιοχής.

Εκατό χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το διεθνές περιβάλλον και οι ομοιότητές του με το κλίμα που επικρατούσε τις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου οξύνουν τη σύγκρουση των ιδεολογικών ρευμάτων. Το βιβλίο αυτό αποτελεί τη δική μου, μικρή συμβολή με τον πλούτο που του προσδίδουν ο πρόλογος του Μάνου Σαριδάκη, καθηγητή Φυσικής του Πανεπιστημίου του Τέξας, και η εργασία του δρα Αρχαιολογίας Κώστα Πασχαλίδη με θέμα την «Αρχαιολογική δραστηριότητα του Ελληνικού κράτους στη Μ. Ασία 1919-1922», τους οποίους και ευχαριστώ πολύ.

Γνώριζε και όμως προχώρησε*

«Ανήσυχος ο Βενιζέλος, μετέβη στο Λονδίνο στις 6/3/1920, όπου συνάντησε αρνητικό κλίμα για την Ελλάδα, τόσο στις επαφές του με τον υπουργό Στρατιωτικών Τσόρτσιλ όσο και με τον αρχηγό του βρετανικού επιτελείου, στρατηγό Γουίλσον. Και οι δύο κατέστησαν σαφή στον Βενιζέλο την άρνηση της βρετανικής κυβέρνησης να παράσχει βοήθεια σε άντρες στη Θράκη και στη Μικρά Ασία, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η Ελλάδα “δεν πρέπει να υπολογίζει σε σύμπραξη με τη Γαλλία και την Ιταλία”. Μάλιστα, όντας απολύτως ειλικρινής, ο Γουίλσον δήλωσε στον Βενιζέλο ότι τυχόν συνέχιση της εκστρατείας, υπό αυτές τις προϋποθέσεις, θα αποτύγχανε και η Ελλάδα θα οδηγούνταν στην καταστροφή.

Πρόκειται για τεράστιας σημασίας συνάντηση, οι κατεξοχήν αρμόδιοι Άγγλοι αξιωματούχοι ξεκαθάρισαν τα πάντα στον Βενιζέλο και τον προειδοποίησαν πως οδηγεί τη χώρα του προς την καταστροφή. Άρα γνώριζε ο “εθνάρχης” και όμως προχώρησε, κανένας σύμμαχος δεν τον “πρόδωσε”. Με τα λόγια του στρατηγού Γουίλσον:

“Ο Winston και εγώ επεράσαμε μιαν ώραν με τον Βενιζέλον σήμερα το απόγευμα. Του καταστήσαμε σαφές ότι ούτε εις άνδρας, ούτε εις χρήμα, ούτε εις την Θράκην, ούτε εις την Σμύρνην θα εβοηθούσαμε τους Έλληνας, διότι είχομεν αναλάβει περισσοτέρας υποχρεώσεις από όσας ο μικρός στρατός μας ηδύνατο να επιτελέση. Του είπα ότι θα καταστρέψη την χώραν του, ότι θα ευρίσκεται εις πόλεμον επί έτη με την Τουρκίαν και την Βουλγαρίαν και ότι η αποστράγγισης εις άνδρας και χρήμα θα ήτο υπέρ το δέον μεγάλη διά την Ελλάδα. Είπε ότι δεν συμφωνεί ουδέ εις μιαν λέξιν από όσα είπα”».

* Απόσπασμα από το βιβλίο «Μεγάλη Ιδέα 1844-1922: Από τους εθνικούς μύθους στη φωτιά της Σμύρνης», εκδόσεις Τόπος

Σπύρος Αλεξίου, Αυγή 21.11.2022

Παρουσίαση του Γ. Η. Ορφανού στην εφημ. Αιχμή

Το 1922 είναι η χρονιά που έχει για τον ελληνισμό συνδεθεί με την οικτρή κατάληξη της Μικρασιατικής εκστρατείας.

Μολονότι πολλά γράφτηκαν και αρκετά ειπώθηκαν άλλοτε και, κυρίως, φέτος, δεν είναι, όμως, λίγα όσα δεν έχουν διευκρινιστεί ακόμη αν και έχουν περάσει έκτοτε 100 χρόνια. Μολαταύτα, ένα καλογραμμένο και προσεγμένο βιβλίο για το 1922 ήλθε να προστεθεί εσχάτως στην ιστορική και πολιτική μου βιβλιοθήκη…

Συγγραφέας του ο γνωστός ιστορικός Σπύρος Αλεξίου και τίτλος του “1844 -1922, Από τους Εθνικούς Μύθους στη φωτιά της Σμύρνης, Μεγάλη Ιδέα” (εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2022, σελ. 466).Πραγματεύεται και φέρει άριστα σε πέρας το σκοπό του συγγραφέα μας το πώς η Μεγάλη Ιδέα που ξεκίνησε το 1844 επί βασιλείας Όθωνος ήταν τρόπο τινά το εναρκτήριο λάκτισμα που μέσω διαδοχικών  “επεισοδίων” οδήγησε 80 χρόνια αργότερα την ελληνική εξωτερική πολιτική και τους Έλληνες στη Σμύρνη και τη Μικρασιατική εκστρατεία (1919 -1922).

Η Μεγάλη Ιδέα, όπως με αδιάσειστα στοιχεία και εύληπτο τρόπο γραφής παρουσιάζει ο Αλεξίου στο παρόν βιβλίο του,  λοιπόν, έθεσε σε μεγάλη δοκιμασία σε διάφορες εποχές τον ελληνισμό. Τι να πρωτοθυμηθεί κάποιος; Την εμπλοκή στον Κριμαϊκό Πόλεμο (μέσα του 19ου αι.), τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, τους βαλκανικούς πολέμους (1912-13), τον Εθνικό Διχασμό (1915- 1917) και την ενεργό ανάμειξη της Ελλάδος στον 1ο παγκόσμιο πόλεμο παρά τω πλευρώ της Αντάντ και με – μεταξύ άλλων – την Ουκρανική εκστρατεία (1917-19); 

Όλα αυτά ο συγγραφέας τα καταγράφει και τα σχολιάζει με τη ματιά ενός φιλαλήθους ιστοριογράφου που ξέρει να αξιοποιεί τις πηγές, να προβάλλει την κάθε εποχή με το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της και με τους φανερούς και κρυφούς πρωταγωνιστές της, να διακρίνει τα κίνητρα της εξωτερικής πολιτικής που ακολούθησαν οι κατά καιρούς ελληνικές κυβερνήσεις και ο Θρόνος των Αθηνών και, κυρίως, να βλέπει ξεκάθαρα και απροκατάληπτα πίσω και μετά από τα πολιτικοστρατιωτικά και διπλωματικά γεγονότα, τι οδήγησε σε αυτά και σε τι οδήγησαν αυτά…

Και είμαι σίγουρος ότι περιγράφει με μεγάλη προσοχή, ακρίβεια, σεβασμό στις ιστορικές μνήμες και αντικειμενικότητα τις κρίσιμες για τον ελληνισμό στιγμές ο Αλεξίου, που περιλαμβάνει στο τωρινό πόνημά του,  γιατί ο κυριότερος από τους στόχους της γραφίδας του είναι, θαρρώ, το ότι θέλει να κατευθύνει τη σκέψη του αναγνώστη να ψάχνει καθώς διαβάζει το ανά χείρας βιβλίο να βρει την πραγματική αλήθεια του τι έφταιξε για τον πολιτικό και στρατιωτικό όλεθρο του 1922 στην Ιωνία συνδέοντας όλα τα κομμάτια του παζλ. Τα κομμάτια ενός παζλ, από τα οποία αλλοτινοί ιστορικοί, επηρεασμένοι από το προσωπικό τους ιδεολογικό οπλοστάσιο ή επειδή έγραφαν κατά παραγγελία, παραποιούσαν εσκεμμένα ή έκρυβαν επιμελώς κάποια φροντίζοντας έτσι να μην αποκαλύπτεται όλη η αλήθεια στους φιλίστορες και στον κόσμο που την είχε ανάγκη αφενός και συμβάλλοντας έτσι στη διαιώνιση του πολιτικού διχασμού στην ελληνική κοινωνία επί σειρά ετών αφετέρου. 

Καταλήγοντας, αξίζει να επισημάνουμε την σημαντική σε αριθμό και αξία ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία που βοήθησε τον Αλεξίου στο πετυχημένο ανά χείρας εγχείρημά του, ενώ δε θα σας κρύψουμε ότι θα θέλαμε και κάποιες φωτογραφίες των πολιτικών πρωταγωνιστών των διαφόρων εποχών να πλαισιώνουν την στρωτή, κατανοητή από κάθε ανεξαρτήτως ηλικίας ή μορφωτικού επιπέδου αναγνώστη και λιτή μεν στο ύφος αλλά πλούσια δε σε μηνύματα και εύστοχη ως προς τις κρίσεις και τα συμπεράσματα του συγγραφέα μας αφήγηση των ιστορικών γεγονότων από την πρώτη σελίδα έως και την τελευταία…

 γράφει ο  Γ. Η. Ορφανός, εφημ. Αιχμή (11/2022)