Μαρξισμός και Εθνικισμός

Περιγραφή

Το βιβλίο του Κρις Χάρμαν “Μαρξισμός και Εθνικισμός” είναι μια συμβολή στη συζήτηση που αναπτύσσεται αυτήν την περίοδο με αφορμή την εθνικιστική εκστρατεία της Δεξιάς για το Μακεδονικό αλλά και την κρίση της παγκοσμιοποίησης συνολικότερα.

Το κείμενο έχει γραφτεί το 1992. Τότε, κυριαρχούσαν, ακόμα και στην Αριστερά, οι απόψεις που λέγανε ότι ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός δεν θα φέρει μόνο ευημερία και δημοκρατία αλλά και το τέλος των εθνικών κρατών, των ανταγωνισμών τους και των εθνικισμών. Αυτές οι αυτάρεσκες προβλέψεις διαψεύστηκαν. Σήμερα τείνει να γίνει κοινή λογική το αντίθετο, ότι δηλαδή ο πλανήτης επιστρέφει στο εθνικό κράτος, οι εθνικισμοί αναβιώνουν.

Για να προσανατολιστεί η Αριστερά σε αυτά τα «βαθιά νερά», χρειάζεται μέθοδος και απαντήσεις που δίνει ο μαρξισμός. Ο Κρις Χάρμαν προσφέρει και τα δυο σε αυτό το κείμενο, και αυτός είναι ο λόγος που διατηρεί όλη την επικαιρότητά του σήμερα, είκοσι τρία χρόνια μετά τη συγγραφή του. Στις 130 σελίδες του βιβλίου ο Χάρμαν καταφέρνει να δώσει συμπυκνωμένες απαντήσεις σε μια σειρά ερωτήματα:

Τι είναι έθνος; Υπήρχε πάντα ή είναι ένα ιστορικό φαινόμενο; Υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια για να αποφασιστεί αν μια ομάδα ανθρώπων αποτελούν ξεχωριστό έθνος; Τι σημαίνει δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και για ποιους ισχύει; Πώς μπορεί να σταματήσει η καταπίεση των εθνικών μειονοτήτων; Πρέπει η Αριστερά να υποστηρίζει την ξεχωριστή πολιτιστική κληρονομιά κάθε εθνότητας; Είναι παντοδύναμη η ταύτιση των ανθρώπων με το «δικό τους» εθνικό κράτος ή είναι δυνατόν ποτέ να ενωθούν οι εργάτες κι εργάτριες ξεπερνώντας τις εθνικές διαφορές;

Αυτά τα ερωτήματα δεν ήταν ποτέ «ακαδημαϊκά». Αφορούσαν, από τις αρχές του 20ου αιώνα αν όχι νωρίτερα, την καρδιά της στρατηγικής της Αριστεράς. Ο Χάρμαν στρέφει την προσοχή του στην εξέλιξη της θεωρίας της Αριστεράς για τον εθνικισμό. Στη μεγάλη αντιπαράθεση ανάμεσα στους μαρξιστές για τα εθνικά ζητήματα -τον Ότο Μπάουερ, τον Καρλ Κάουτοκι, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Βλαντιμίρ Λένιν. Ανατρέχοντας στα κείμενά τους εντοπίζει τα λάθη της ‘πολιτισμικής’ προσέγγισης του Μπάουερ, παραδέχεται τη συμβολή της οικονομικής ανάλυσης του Κάουτσκι και της Λούξεμπουργκ, αλλά καταλήγει στο συμπέρασμα της ανωτερότητας της θεωρίας του Λένιν, που διέβλεψε πιο καθαρά απ’ όλους τις πολιτικές επιπτώσεις του εθνικισμού για το εργατικό κίνημα.

Όταν ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τον Αύγουστο του 1914, τα περισσότερα κόμματα της Δεύτερης Διεθνούς τάχτηκαν με την πλευρά της ‘δικιάς τους’ άρχουσας τάξης στον πόλεμο στο όνομα του εθνικού συμφέροντος. Ακόμα και κομμάτια των ηγεσιών αυτών των κομμάτων που δήλωναν τη λύπη τους για τον πόλεμο, έλεγαν ότι δεν μπορούσε να γίνει τίποτα γιατί η εργατική τάξη είναι αυθόρμητα και βαθιά πατριωτική.

Οι μπολσεβίκοι έκαναν μια διαφορετική επιλογή. Στην καρδιά της στρατηγικής του κόμματος ήταν ο διεθνισμός. Αποδείχτηκαν πιο ρεαλιστές από τις ρεφορμιστικές ηγεσίες της Δεύτερης Διεθνούς. Η εργατική τάξη της Ρωσίας στράφηκε ενάντια στη δικιά της άρχουσα τάξη ενώ ο γερμανικός στρατός απειλούσε τις προσβάσεις της Πετρούπολης. Τον Οκτώβρη του 1917 τα σοβιέτ πήραν την εξουσία με επικεφαλής το κόμμα των μπολσεβίκων.